خانه و خانواده و آراستگی ظاهری همسران برای یکدیگر

نویسنده: فاطمه طائبی اصفهانی




 

چکیده:

از امام علی (علیه السلام) روایت گردیده است که:« ان الله جمیل و یحب الجمال و یحب ان یری اثر نعمه علی عبده» در دنیای کنونی که آمارها بیش ترین علل و عوامل مستقیم و یا غیر مستقیم افزایش طلاق در میان خانواده ها را عدم تعامل سازنده و مفید میان زن و شوهر بیان می کند، اهمیت آیات و روایات بر زیبائی و آراستگی زنان و شوهران برای یکدیگر در محیط خانه و خانواده معلوم می شود؛‌ چرا که بعضی مردان با مشاهده و دیدن، عواطف و احساسات برانگیخته می شوند. از این رو، زن موظف است در حالتی باشد که شوهر وی به زنی دیگر گرایش نیابد و استمتاع نجوید. اگر این تمایلات جنسی در خانه و به شکل صحیح و محبت آمیز تامین نشود به اشکال مختلف در جامعه خود را نشان می دهد و فساد و تباهی اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: «خیر النساء التی تسره اذا نظر...» «بهترین زنان آن است که وقتی مرد به او نگرد مسرور شود...» یا ابی جعفر (علیه السلام): « قال لا ینبغی للمراه ان تعطل نفسها و لو تعلق فی عنقها قلاده...» امام صادق(ع) در حدیثی بر مزین بودن زن به زیور آلات حتی اگر به وسیله یک گردنبند باشد، ‌تاکید نموده اند.
... اما ممکن است گفته شود دین مبین اسلام که به آراستگی زنان برای شوهران اینقدر اهمیت داده است آیا به مردان هم در این باره سفارشاتی دارد؟! آیا عدم توجه مردان به آراستگی در مقابل همسرانشان هم، ‌موجب فساد و تباهی اجتماعی خواهد شد؟ فقط به عنوان نمونه به حدیثی در این باره اشاره خواهد شد:« و دخل الحسن بن الجهم علی ابی الحسن موسی بن جعفر ع و قد اختضب بالسواد فقال ان فی الخضاب اجرا و الخضاب و الهیئه مما یزید الله عز وجل فی عفه النساء و لقد ترکت نساء العفه بترک ازواجهن التهیئه» امام هفتم در این حدیث به ههمین مطلب اشاره دارند که آراستگی مردان و زیبا نمودن خودشان موجب اجر و پاداش و عفیف ماندن همسرانشان است و عدم آراستگی مردان و عدم توجه آنها به آمادگی در مقابل همسرانشان موجب بی عفتی و بی مبالاتی زنان خواهد شد. در این مقاله ابتدا معنای وفق برای بیان معیارهای زندگی موفق و پس از آن به یکی از این معیارها که آراستگی متقابل زوجین برای یکدیگر است با توجه به روایات وارده، ‌اشاره خواهد شد؛ این بحث در دو بخش آراستگی زنان و آراستگی مردان بیان می شود. اما به دلیل اینکه در کتابها، مقالات و سخنرانیها بیشتر به آراستگی زنان سفارش می شود لذا در این مجال به آراستگی مردان بیشتر توجه شده است.

کلید واژه:

موفق، ‌آراستگی، سرور
برای بیان معیارهای زندگی موفق لازم است ابتدا معنای موفق و در واقع وفق را در لغت بررسی نماییم.

الوفق:

کل شیء متسق متفق علی تیفاق واحد و منه: الموافقه فی [معنی] المصادفه و الاتفاق (فراهیدی، 1410 ه. ق، ‌ج 5، ‌ص:225) و ( ابن منظور، ‌1414 ه. ق، ‌ج10، ‌ص :382) الوفق: المطابقه بین الشیئین. (راغب اصفهانی، ‌1412 ه.ق، ‌ص :878 و ص 877) راغب در معنای وفق موافقت بین دو چیز را بیان می کند و میگوید: اتفق لفلان خیر، و اتفق له شر.
و التوفیق نحوه لکنه یختص فی التعارف بالخیر دون الشر. البته راغب می گوید: توفیق عرفا در معنای خیر و نیکی به کار می رود. چنانچه خداوند متعال می فرماید: و ماتوفیقی الا بالله (هود/88)
وفق (بر وزن فلس) مطابقت میان دو چیز. راغب آن را بکسر واو گفته است الا حمیماً ‌و غساقا. جزاء وفاقا (نباء:25 و 26) وفاق مصدر از برای فاعل است یعنی (جزاء موافقا) در التبیان ذیل آیه« ان یریدا اصلاحا یوفق الله بینهما نساء:35» چنین آمده است: اصل التوفیق الموافقه، ‌و هی المساواه فی امر من الامور. و التوفیق هو اللطف الذی یتفق عنده فعل الطاعه، ‌و التوفیق بین نفسین هو الاصلاح بینهما، ‌و الاتفاق فی الجنس و المذهب المساواه بینهما، ‌و الاتفاق فی الوقوع کرمیه من غیر رام لمساواتهما نادرا. (طوسی، ‌بی تا، ‌ج3، ‌ص :192) در مجمع البیان ذیل همان آیه چنین آمده است:
توفیق: موافقت و مساوات در امری از امور، لطف خداوند نسبت به انسان برای انجام کاری پسندیده، ‌اصلاح میان زن و شوهر (مترجمان، 1360 ه. ش، ‌ج 5، ص:138) با توجه به مطالب فوق این نتیجه حاصل می شود که در بیان معیارهای زندگی موفق به دنبال ملاکهایی برای تطابق اعضای خانواده و در راس آن مطابقت همسران با یکدیگر هستیم؛ یکی از این ملاکها، با در نظر گرفتن نکات دینی و روانشناسی، ‌آراستگی زن و شوهر در مقابل یکدیگر می باشد؛ که در این مقاله بررسی خواهد شد.

آراستگی زنان

یکی از مواردی که آراستگی زن برای مرد از مفهوم آن به دست می آید، ‌در احادیث زیر می باشد: پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم): « خیر النساء من تسرک اذا ابصرت...» پیامبر اسلام (ص): «بهترین زنان شما آن است که وقتی به او نگری تو را مسرور کند...» (هیثمی، ‌1402 ه. ق، ‌ج 4ص 273؛ ‌شوکانی، ‌بی تا، ‌ج 3 ص642؛ ‌پیمانی، ‌1385 ه. ش، ‌ص 395) پیامبر اسلام(ص): « خیر النساء التی تسره اذا نظر...» « بهترین زنان آن است که وقتی مرد به او نگرد مسرور شود...» ( پیمانی، 1385 ه. ش، ‌ص 395) « خیر النساء... امراه تسرک اذا نظرت الیها...» (ابن عساکر، 1400 ه.ق، ‌ج10 ص514)
ابتدا باید بدانیم که سرور در لغت به چه معنایی است:
السرور: الفرح( فراهیدی، ‌1410 ه. ق، ‌ج7، ‌ص :187) و (طریحی، ‌1375 ه. ش. ج3، ص:330)
یراد ظهور حاله باطنیه خالصه عن الانقباض و الکدورات و التالمات. (مصطفوی، ‌1360 ه. ش، ج5، ص 105)
السرور، ما ینکتم من الفرح (راغب اصفهانی، ‌1412 ه.ق، ص 404) سرور عبارت است از شادی خالص پوشیده در دل. (قرشی، 1371 ه. ش، ج3، ‌ص :253) یکی از مثالهای قرآنی سرور آیه زیر می باشد:« و ینقلب الی اهله مسرورا» ( سوره الانشقاق(84): آیه 9)
شیخ طوسی می فرماید: ای فرحا مستبشرا (طوسی، ‌بی تا، ج10، ‌ص :310) اهل ایمان بسوی بهشت جوار رحمت خواهند توجه نمود و بر اهل خانواده که بر حسب مشیت و فضل پروردگار برای هر یک از آنان مقرر شده وارد خواهند شد در حالی که قلب آنان را مسرت فرا گرفته است. (حسینی همدانی، 1404، ‌ه.ق، ‌ج18، ص 59؛ ‌مترجمان، ‌1360 ه. ش، ‌ج26، ص :396)
بحث لغوی سرور و ارتباط آن با بحث ما به طور کلی بیانگر این مطلب است که آراستگی زن برای همسرش موجب شادی قلب او می شود و این شادمانی دارای شرط خالص بودن و مکتوم بودن، ‌خواهد بود.
این دو حدیث و امثال این احادیث که در منابع حدیثی بسیار دیده می شود احتمالاً ‌به آراستگی ظاهری زن نظر دارد چرا که اگر فقط باطن و اخلاق نیکوی زن را در نظر می داشت بدون نگاه کردن به او، ‌همین طور که مردی، ‌اخلاق و رفتار همسرش را مدنظر می گرفت، او را شاد نموده و سرور قلبی وی را می افزود اما اینکه تاکید بر ابصرت، ‌نظر و.. شده بیانگر این است که وقتی به ظاهر او می نگرد بر سرور او افزوده شود. چرا که با تمام آن خستگی های صبح تا به حال و اثرات آن خارج خواهد شد و همان سرور برای او حاصل خواهد گشت.

اقسام آراستگی برای خانم ها را به طور مختصر در این قسمت ها بررسی می شود:

1)خوش بویی:

از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد حق شوهر بر زن پرسیده شد، ‌حضرت فرمودند: «... فتطیب باطیب طیبها...»( کلینی، ‌1388، ‌ه. ق، ‌ج5، ‌ص508) (یکی از علائم) آن است که به بهترین بوی خود را خوش بو کند.
اسلام که به عدم استعمال عطر برای نامحرمان تاکید دارد چرا که بوی خوش، ‌تحریک کننده و لذت بخش است، ‌درباره خوش بو بودن محرم ترین محرمان یعنی همسران برای یکدیگر، ‌تاکیدات فراوان دارد. این مسئله یکی از موارد مهندسی فرهنگی اسلام در نهاد خانواده است که در مقابل منع کردن یک مسئله، برای آن جایگزین دارد.
البته استعمال عطر و بوی خوش برای زنان بایستی در محیط خانه و خانواده باشد و بکارگیری عطر برای خارج از خانه به جهت عوارض نامطلوب صحیح نمی باشد.

2)آرایش دست و صورت:

این کار هم فقط در محیط خانه و خانواده و برای همسر سفارش شده است و از اینکه زنان عفیفه بخواهند آرایش خود را در معرض دید نامحرمان قرار دهند منع شده اند.

3) آرایش مو:

محمد بن علی بن الحسین قال: قال الصادق علیه السلام: « لا ینبغی للمراه ان تعطل نفسها و لو ان تعلق فی عنقها قلاده و لا ینبغی لها ان تدع یدها من الخضاب و لو ان تمسحها بالحناء مسحا و ان کانت مسنه» (کلینی، ‌1388 ه. ق، ج:5 ص509) حضرت حتی به زنان مسن هم آرایش با حنا را سفارش می نمایند.

آراستگی مردان

با توجه به احادیث، این آراستگی را به چند قسمت می توان تقسیم نمود:

1)آراستگی به طور کلی:

رسول الله (ص): ان الله یحب اذا خرج عبده المومن الی اخیه ان یتهیا له و ان تجمل (مجلسی، ‌1403 ه. ق، ‌ج79 ص307/ 23) خداوند دوست دارد که هر گاه بنده مومنش نزد برادر خود می رود، ‌خویشتن را برای رفتن پیش او آراسته گرداند. (محمدی ری شهری، 1381 ه.ش، ‌ج5 ص98/ 2299)
آیا دین مبین ما که سفارش به آراستگی در هنگام دیدار محرمان دارد، برای همسران سفارشات بیشتری ندارد، ‌پس فراموش نشود که آراستگی چه از طرف زن و چه از طرف مرد و چه آراستگی فردی و چه محیطی، موجب نشاط، شادابی و تازگی برای ایجاد و استمرار عشق و محبت در فضای خانواده است.

2) شستشوی بدن و لباس:

پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم):« اغسلو ثیابکم وخذوا من شعورکم و استاکوا و تزینوا وتنظفوا فان بنی اسرائیل لم یکونوا یفعلون ذلک فزنت نساوهم.» لباسهای خود را تمیز کنید و موهای خود را کم کنید و مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید زیرا یهودیان چنین نکردند و زنانشان زناکار شدند. (پیمانی، 1385 ه.ش، ص25)
رسول گرامی اسلام در این حدیث با تاکید ویژه ای نقش آراستگی مرد در سلامت روانی خانواده را، بیان می نمایند؛ ‌این در حالی است که متاسفانه مردان و زنان برای میهمانی رفتن و دیدار دوستان بسیار به آراستگی اهمیت می دهند ولی بدترین پوششها و وضعیت ظاهری را در مقابل کسی دارند که عمری را با او بوده اند یا خواهند بود؛ لذا در برخی خانواده ها بی عفتی زنان و استمتاع مردان از زنان بیگانه و در برخی خانواده ها ناسازگاری و زندگی مطلوب و بدون عشق و محبت نتیجه بی توجهی به نکاتی است که قرنها پیش پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به صراحت به آن اشاره نموده اند.

3) آراستگی مو:

ابن جعفر(علیه السلام): ذیل آیه «خذوا زینتکم عند کل مسجد» فرمودند: منظور شانه کردن است زیرا شانه زدن روزی می آورد، مو را زیبا می کند و حاجت را برآورده می سازد، نطفه را زیاد می گرداند و بلغم را از بین می برد. (محمدی ری شهری، ‌1381 ه.ش، ‌ج5 ص 2299، ‌2298؛ ‌صدوق، ‌1403 ه.ق، ‌ج3 ص268)
حضرت در این حدیث هم علت را بیان نموده اند و هم معلول را؛ ایشان به شانه زدن مو به عنوان زینت و نوعی آراستگی اشاره نموده اند و در ضمن همین حدیث زیبایی، ‌برآورنده حاجت، زیاد کننده نطفه و از بین برنده بلغم را علت های این کار بر شمرده اند. در احادیث ذیل پیامبر گرامی اسلام و امام ششم، ‌مشکی کردن مو برای مردان را، ‌موجب انس بیشتر آنها با همسرانشان می دانند.
و قال الصادق(ع) الخضاب بالسواد انس للنساء و مهابه للعدو (صدوق، ‌1405 ه.ق، ج1، ص: 122) قال رسول الله (ص) (اختضبوا بالحناء فانه یجلو البصر و ینبت الشعر و یطیب الریح و یسکن الزوجه(عاملی، ‌1414 ه.ق، ‌ج2، ص 99) مه با عرواد

4) آراستگی چهره:

یکی از مهارتهایی که باید مورد توجه همسران قرار بگیرد، ‌پیراستن و آرایش چهره است شخصی که با آراستگی در جلوی همسر خودش حاضر می شود، نه تنها علاقه مندی خود را به او بیان نموده بلکه برای او ارزش و احترام قائل شده است. شخصی می گوید: امام موسی بن جعفر (ع) را دیدم که خضاب کرده بود گفتم: فدایت شوم، ‌خضاب کرده ای؟! فرمود آری، ‌نظافت و آراستگی مردان از اموری است که بر عفت زنان می افزاید و عفت زنان از آن رو کاهش یافته است که شوهران آنها به سر و روی خود نمی رسند. سپس فرمود: آیا مایلی همسرت را در وضعیت نامناسبی از حیث نظافت و آراستگی ببینی؟ گفتم: نه حضرت فرمود: پس در مورد همسرت نیز این را نپسند. (کلینی، ‌1388 ه.ق، ‌ج5 ص567؛ حسین زاده، ‌1386 ه. ش، ‌ص 171)

5)استعمال بوی خوش:

به کار بردن بوی خوش علاوه بر جاذبه طبیعی که سبب کشش همسران به سوی یکدیگر می شود، ‌تقویت نیروی جنسی را نیز به همراه دارد که این امر نیز به نوبه خود زمینه آرامش و گرایش همسران را به یکدیگر فراهم می سازد. (حسین زاده، ‌1386 ه.ش، ‌ص292) پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم): « ان الریح الطیبه تشد القلب و تزید فی الجماع»
بوی خوش رابطه قلبی را تقویت و ارتباط مطلوب همسران را افزایش می دهد. (کلینی، ‌1388 ه.ق ج6 ص 510) امام صادق (ع) حتی نوع و ویژگی عطر مناسب مردان را مشخص کرده و فرموده اند:« طیب الرجال ما ظهر ریحه و خفی لونه» بوی خوش برای مردان چیزی است که بوی آن آشکار و رنگ آن مخفی باشد. (کلینی، ‌1388 ه.ق ج6 ص512) ابا عبدالله (علیه السلام ):« حق علی کل مسلم فی کل جمعه اخذ شاربه و اظفاره و مس شیء من الطیب» شاید برایتان جالب باشد که بدانید تنها در کتاب کافی حدود سی و نه (39) حدیث راجع به
طیب (عطر)، ‌موارد کراهت مصرف و انواع آن آمده است.

6) نظافت البسه:

حضرت ابا عبدالله (علیه السلام):« الثوب النقی یکبت العدو» لباس پاکیزه دشمن را خوار می کند. که شاید منظور از بین رفتن میکروب ها است. (عاملی، ‌1414 ه.ق، ج5 ص14) همچنین امام علی علیه السلام می فرمایند: «غسل الثیاب یذهب الغم و الحزن...» شستشو و نظافت البسه موجب از بین رفتن غم و اندوه است.

7) نظافت ناخن:

رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به منظور حفظ بهداشت و نظافت ناخن به مردان فرمودند:« یا معشر الرجال قصوا ظافیرکم» ای گروه مردان ناخنهایتان را کوتاه کنید.(حسین زاده، ‌1386 ه.ش، ‌ص 292؛ ‌مستدرک الوسایل ج 5ص61) و قال الباقر علیه السلام:«انما قصت الأظفار لأنها مقیل الشیطان و منه یکون النسیان» ناخن ها باید کوتاه شود چرا که جایگاه؟ شیطان است و موجب فراموشی می باشد. (مجلسی، ‌1403 ه.ق، ‌ج:73 ص 123)

8) لباسهای شادی آور:

زراره می گوید: رایت علی ابی جعفر علیه السلام ثوبا معصفرا فقال: « انی تزوجت امرا من قریش» (عاملی، ‌1414 ه.ق، ‌ج5 ص25) عصفره (عصفر) الثوب: جامه را با عصفر به رنگ زرد درآورد. (مهیار، بی تا، ص:612)
آنچه از این حدیث به دست می آید این است که حضرت برای همسرشان لباسی شاد پوشیده بودند و شاد بودن رنگ زرد در آیه 69 بقره به صراحت بیان شده است: «قالو ادع لنا ربک یبین لنا ما لونها قال انه یقول انها بقره صفراء فاقع لونها تسر الناظرین.)
بعضی گفته اند: زردی نیک منظری دارد. تسر الناظرین بینندگان را به نشاط و فرح آورد همانطوری که از قتاده و دیگران نقل شده است. (مترجمان، ‌1360 ه.ش، ‌ج5، ص :213) پرسیدند: رنگش چگونه باشد؟ موسی در جواب فرموده: آن زرد پررنگ است در جمله فاقع لونها تسر الناظرین لفظ «لونها» فاعل «فاقع» است و فاعل «تسر» بقره است یعنی دیدن و تماشای آن بیننده را مسرور می کند. (قرشی، 1377 ه.ش، ج1، ‌ص:160) عن ابی عبد الله (علیه السلام) :« ان رسول الله کانت له ملحفه مورسه یلبسها فی اهله حتی یردع اهله » پیامبر (ص) لباسی به رنگ زعفران می پوشیدند. « ملحفه مورسه». الورس: صبغ یتخذ منه الحمره للوجه و هو نبات کالسمسم لیس إلا بالیمن، ‌یزرع فیبقی عشرین سنه نافع للکلف و البهق شربا- قاله فی القاموس. و فی القانون: الورس شی ء أحمر قان یشبه سحیق الزعفران (طریحی، ‌1375 ه.ش ج4، ‌ص:121)
عجبا بر مردان ما که خود را پیرو پیامبر خدا (ص) و اهل بیت او می دانند اما به این ظرافت های دین، که باعث انس و الفت همسران می شود بی توجهند!!

پی نوشت ها :

* کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

منابع و مآخذ:
1. ابن عساکر، علی بن الحسن بن هبه الله الشافعی، تاریخ مدینه دمشق ج10، تحقیق الشیخ محمد باقر المحمودی، چاپ دوم، بیروت، موسسه المحمودی، ‌1400 ه.ق
2. ابن منظور، ‌محمد بن مکرم، لسان العرب، ج10، دار صادر، ‌چاپ سوم، ‌بیروت، 1414 ه.ق
3. پیمانی، عبدالرسول و...، ‌و نهج الفصاحه، انتشارات خاتم الانبیا، ‌چاپ چهارم، 1385 ه.ش
4.راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ‌المفردات فی غریب القرآن، دار العلم الدار المشامیه، ‌العلم الدار الشامیه، ‌چاپ اول، دمشق بیروت، 1412 ه.ق
5. حسین زاده، علی، ‌همسران سازگار، چاپ اول، انتشارات موسسه امام خمینی، ‌قم، ‌1386 ه.ش
6. شوکانی، ‌محمد بن علی بن محمد، فتح القدیر، ج 3، ناشر عالم الکتاب، بی تا
7. صدوق، ‌ابوجعفر، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، ‌الخصال، ‌ج3، ‌قم، منشورات جماعه المدرسین، ‌1403 ه.ق
8. صدوق، ‌ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، من لا یخصره الفقیه، ‌ج1، ‌بیروت، ‌دارالاضواء، 1405 ه.ق
9.طریحی، ‌فخر الدین، ‌مجمع البحرین، ‌ج3، ‌کتابفروشی مرتضوی، ‌چاپ سوم، تهران، 1375 ه.ش
10. طوسی، محمد بن حسن، ‌التبیان فی تفسیر القرآن، ‌دار احیاء تراث العربی، بیروت، بی تا
11. عاملی، ‌شیخ حر عاملی: وسائل الشیعه ج5، ‌چاپ دوم 1414 ه.ق
12. فراهیدی، خلیل ابن احمد، ‌کتاب العین، ‌انتشارات هجرت، ج5، ‌قم 1410ه.ق
13. قرشی، ‌سید علی اکبر، ‌قاموس قرآن، ج7، ‌چاپ ششم، انتشارات دار الکتاب الاسلامیه، ‌تهران، ‌1371 ه.ش
14. قرشی سید علی اکبر، ‌تفسیر احسن الحدیث، ‌چاپ سوم، ‌انتشارات بنیاد بعثت، تهران، 1377 ه.ش
15. کلینی، ‌ابوجعفر محمد بن یعقوب، ‌الکافی، ‌8ج، ‌تصحیح و تعلیق علی اکبر الغفاری، چاپ سوم، ‌تهران، ‌دارالکتب الاسلامیه، ‌1388 ه.ق
16.مترجمان، ‌ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ‌ج27، چاپ اول، تهران، انتشارات فراهانی، 1360 ه.ش
17. محمدی ری شهری، ‌میزان الحکمه ج5، مرکز تحقیقات دار الحدیث، ‌قم، ‌چاپ سوم 1381 ه.ش
18. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ‌ج73، ‌تحقیق و تصحیح السید ابراهیم المیانجی و محمدالباقر البهبودی، ‌الطبعه الثالثه، ‌بیروت، ‌داراحیاء التراث العربی، ‌1403 ه.ق
19. مصطفوی، ‌حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ‌تهران، ‌1360 ه.ش
20. مهیار، ‌رضا: فرهنگ ابجدی عربی، ‌فارسی بی جا، بی تا
21. نوری طبرسی، شیخ حسین، مستدرک وسائل الشیعه، 3ج، طهران، بی نای، ‌1382 ه.ق
22. هیثمی، ‌نورالدین علی بن ابی بکر، مجمع الزواید و منبع الفواید، ج4، ‌الطبعه الثالثه‌، بیروت، دارالکتاب العربی، 1402 ه.
منبع: فصلنامه قرآنی کوثر شماره 40